ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………………………2

Η «αρχετυπική Έξοδος» …………………..…………………………………………..3

Οι μετέπειτα «Έξοδοι» …………………………………………………………….….5

Ο συσχετισμός του Ιούδα με έναν ολόκληρο λαό………………………………….….7

Προς μια υπέρβαση του αντισημιτισμού.………………………………………..…..10

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.....................................................................................................12

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..........................................................................................................13

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στις 20 Νοεμβρίου του 1945 ξεκίνησε η δίκη της Νυρεμβέργης. Κατά τη διάρκεια των εργασιών της αναφέρθηκε η εκτίμηση ότι πάνω από έξη εκατομμύρια Εβραίοι βρήκαν φριχτό θάνατο στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο1. Αν και ακριβής υπολογισμός για τον αριθμό των φονευθέντων δεν υπάρχει ακόμα και σήμερα, ωστόσο η περίοδος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έχει ταυτιστεί στη συλλογική μνήμη των ανθρώπων με τον αντισημιτισμό και τη γενοκτονία των Ισραηλιτών.

Αν ρίξουμε μια ματιά όμως στην ιστορία τους, θα διαπιστώσουμε έκπληκτοι, ότι ο αντισημιτισμός είναι κατά πολλούς αιώνες παλαιότερος του Ναζισμού και δεν αφορά μόνο στη Γερμανία αλλά στο σύνολο σχεδόν των ευρωπαϊκών και όχι μόνο κρατών. Η διαφορά από τα παλαιότερα ολοκαυτώματα βρίσκεται στον κατά πολύ μικρότερο αριθμό των δολοφονηθέντων, στον μη επιστημονικό σχεδιασμό του τρόπου εξόντωσής τους και στο γεγονός ότι τότε υποτίθεται ότι ο κόσμος δεν είχε τον βαθμό πολιτισμικής αυτοσυνειδησίας που διέθετε κατά την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Κατά μία έννοια, ολόκληρη η ιστορία των Ισραηλιτών χαρακτηρίζεται από το επαναλαμβανόμενο μοτίβο διασπορά-αντισημιτισμός-έξοδος. Η διασπορά τους σε όλα τα μέρη του κόσμου και η συμβίωση τους με άλλους λαούς, η εμμονή τους στις παραδοσιακές αρχές και στον τρόπο ζωής καθώς και ο ιδιότυπος συσχετισμός τους με τη χριστιανική θρησκεία αποτελούν κάποιες, αλλά σίγουρα όχι τις μόνες, αιτίες για την εμφάνιση του φαινομένου του αντισημιτισμού.

Στη παρούσα μελέτη, θα ερευνηθούν τόσο τα βασικά χαρακτηριστικά της «αρχετυπικής» Εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο, όσο και οι σημαντικότερες εξόδους τους με παρόμοια χαρακτηριστικά, καθώς και το ζήτημα της συσχέτισης του αντισημιτισμού με τη χριστιανική θρησκεία, μέσα από την κληρονομική και συλλογική διαδικασία απόδοσης των ευθυνών για τη Σταύρωση του Χριστού. Θα διερευνηθεί επίσης ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώνεται ο αντισημιτισμός κατά τη διάρκεια του εορτασμού του Πάσχα και με ποιο τρόπο η Εκκλησία οφείλει σήμερα να βοηθήσει τον λαό να υπερβεί την ηθική αυτή στρέβλωση, αφενός γιατί διαστρεβλώνεται και ο ίδιος ο Χριστιανισμός και αφετέρου για να μην δημιουργηθούν ποτέ ξανά οι προϋποθέσεις για φυλετικά ολοκαυτώματα.

1Α. Στεφανάδης, Η δίκη της Νυρεμβέργης. Όταν δικάζουν οι νικητές. (Αθήνα: Εκδόσεις Πελασγός,2000) 84.

Η «ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΗ» ΕΞΟΔΟΣ

Ο όρος «αντισημιτισμός» σημαίνει την έντονη εχθρότητα που προκαλείται από την ύπαρξη των Εβραίων μόνο και μόνο γιατί είναι Εβραίοι, λόγω φυλετικής δηλαδή καταγωγής. Μελετώντας την ιστορική εξέλιξη των Ισραηλιτών, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι πρόκειται για τη μοναδική περίπτωση ενός λαού, ο οποίος ελάχιστες στιγμές στην ιστορία του έζησε ήρεμα και ειρηνικά. Τις περισσότερες φορές βρίσκεται εκτός της προγονικής του γης, διεσπαρμένος σε ολόκληρο τον κόσμο, να υφίσταται κάθε είδους διώξεις και βασανιστήρια. Φαίνεται ότι η αρχετυπική Έξοδος τους από την Αίγυπτο, κατά κάποιον τρόπο προανήγγειλε και τις άλλες ιστορικές εξόδους τους.

Οπωσδήποτε η πρώτη Έξοδος, η οποία περιγράφεται από το ομώνυμο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, είχε χαρακτηριστικά μοναδικά και ανεπανάληπτα. Η ιστορία χρονικά τοποθετείται γύρω στο πρώτο μισό του 13ου αι. π.Χ. Η σχέση των Ισραηλιτών με τους Αιγύπτιους αρχικά ήταν καλή, όπως τουλάχιστον μας πληροφορούν τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου της Γενέσεως. Μετά τον θάνατο όμως του Ιωσήφ τα πράγματα φαίνεται πως δυσκόλεψαν, με αποτέλεσμα να περιέλθουν σε καθεστώς καταπίεσης και δουλείας5. Τελικά ο Μωυσής αναλαμβάνει να οδηγήσει τον λαό από την Αίγυπτο προς τη γη Χαναάν.

Η πρώτη αυτή «αρχετυπική» Έξοδος του εβραϊκού λαού είχε κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Πρωταγωνιστής των γεγονότων δεν ήταν ένα πρόσωπο αλλά ολόκληρος ο λαός. Ο Μωυσής διαδραμάτισε έναν σπουδαίο ρόλο, αυτόν του ηγέτη-συντονιστή, αλλά εν τέλει οι επιλογές του λαού ήταν αυτές που καθόρισαν την έκβαση της πορείας.

Εφόσον η Έξοδος ήταν γεγονός συλλογικό, ήταν και γεγονός κοσμικό. Δεν έχει σημασία ότι εκφράστηκε με θρησκευτικούς όρους. Τα γεγονότα που περιγράφει είναι ενδοκοσμικά, πραγματοποιούνται εντός αυτού του κόσμου από έναν ιστορικό λαό, με τη βοήθεια ενός ηγέτη (και όχι Μεσσία) πέρα για πέρα ανθρώπινου, με τα προτερήματα και τα ελαττώματα του.

Το κοσμικό αυτό γεγονός ακολούθησε μια γραμμική και ευθύγραμμη πορεία. Είχε ως αρχή την Αίγυπτο και ως τέλος τη γη Χαναάν. Αυτό σημαίνει ότι τα γεγονότα αυτής της πορείας είχαν έναν χαρακτήρα μοναδικό και ανεπανάληπτο, ενώ η μετάβαση από τη σκλαβιά στην ελευθερία συνιστά πρόοδο, άρα υπήρξε μια πορεία εξελικτική. Είχε πολύ συγκεκριμένο στόχο-τέλος, τόσο μάλιστα συγκεκριμένο ώστε το τέλος να αποτελεί την αιτία της αρχής. Η Έξοδος των Ισραηλιτών δεν ήταν η απεγνωσμένη έξοδος του Μεσολογγίου. Δεν ήταν ελευθερία ή θάνατος, ήταν ελευθερία ή δουλεία. Η ελπίδα αυτή ήταν η κινητήριος δύναμη και συνάμα η υποχρέωση για την αγωνιστικότητα και την απίστευτη προσπάθεια αυτής της Εξόδου.

Εφόσον πρόκειται για το ζήτημα της ελευθερίας, ο χαρακτήρας της Εξόδου ήταν σαφώς απελευθερωτικός και επαναστατικός και κατά συνέπεια πολιτικοκοινωνικός, αφού ήταν η απελευθέρωση από ένα καθεστώς δουλείας σε ένα καθεστώς ελευθερίας. Αυτό παράλληλα σημαίνει ότι επρόκειτο και για ένα ηθικό γεγονός. Η ζωή στην Αίγυπτο βιώνονταν ως αποτέλεσμα ανηθικότητας, ενώ η υπόσχεση της νέας γης είχε την έννοια της ηθικής καθαρότητας. Εφόσον το τέλος ήταν, όχι μόνο τοπικά αλλά κυρίως ηθικά, το αντίθετο της αρχής (Αίγυπτος- δουλεία, Χαναάν-ελευθερία), η πορεία αυτή συνιστούσε ηθική πρόοδο, μια αλλαγή δηλαδή προς το καλύτερο.

ΟΙ «ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ» ΕΞΟΔΟΙ

Στην πολυτάραχη ιστορία των Ισραηλιτών είναι δυνατό να βρει κανείς ανάλογα περιστατικά, με χαρακτηριστικά της πρώτης αυτής Εξόδου. Ένα τέτοιο περιστατικό ήταν και η Βαβυλώνιος αιχμαλωσία. Το 556 π.Χ. οι Βαβυλώνιοι κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ, ενώ όσοι κάτοικοι είχαν απομείνει στάλθηκαν εξόριστοι στη Βαβυλώνα. Αν και οι συνθήκες εκεί δεν ήσαν απάνθρωπες, ωστόσο οι ίδιοι οι Ισραηλίτες τον χαρακτήριζαν ως τόπο δουλείας. Με την επικράτηση των Περσών τους επιτράπηκε η επιστροφή στην Ιερουσαλήμ, με στόχο την ανοικοδόμηση του Ναού, ο οποίος είχε καταστραφεί από τους Βαβυλώνιους. Οι αναλογίες με την «αρχετυπική» Έξοδο είναι σαφείς. Έχουμε έναν τόπο δουλείας (Βαβυλώνα) και έναν προορισμό-τέλος πολύ συγκεκριμένο, ο οποίος αιτιολογεί-νοηματοδοτεί το γεγονός της εξόδου και αυτό είναι η ανέγερση εκ νέου του Ναού της Ιερουσαλήμ. Η έξοδος αυτή έχει και ηθικό χαρακτήρα, αφού η αιχμαλωσία θεωρείται ως δίκαιη τιμωρία για τις ανομίες του λαού, ενώ το τέλος χαρακτηρίζεται από την ηθική καθαρότητα, αφού πλέον ο λαός μεταμορφωμένος ηθικά μπορεί να επιστρέψει στην πατρώα γη.Από τη σύγχρονη ιστορία μπορούμε να ξεχωρίσουμε ορισμένα πολύ σημαντικά γεγονότα με ανάλογα χαρακτηριστικά. Σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα και ιδίως μετά τις σταυροφορίες, οι σφαγές και οι διώξεις των εβραϊκών πληθυσμών πήραν τον χαρακτήρα επιδημίας με αποτέλεσμα το 1492 να πραγματοποιηθεί μια πολύ μεγάλης έκτασης εκδίωξη των Εβραίων από την Ισπανία.Οι Ισραηλίτες ή θα έπρεπε να αφομοιωθούν ή να φύγουν. Προτίμησαν την έξοδο. Η αρχή-Ισπανία- είναι ο τόπος καταπίεσης, ενώ ο προορισμός-τέλος- είναι οι ανατολικότερες περιοχές κυρίως της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, στις οποίες υπήρχε εκείνη την εποχή μια σχετική ελευθερία και στις οποίες με τον καιρό οι διωκόμενοι Εβραίοι διέπρεψαν σε πολλούς τομείς ( μεταμόρφωση-πρόοδος).

Στη συνέχεια έχουμε τη μεγάλη μετανάστευση στα τέλη του 19ου αι. μέχρι και τα μέσα του 20ου, από την Ευρώπη και κυρίως τις ανατολικές περιοχές (Ρωσία, Πολωνία, Ρουμανία, Τσεχία κ.α.)προς την Αμερική. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, ήδη από τον Μεσαίωνα, κυριαρχούσαν οι αντισημιτικές αντιλήψεις με κορυφαία ξεσπάσματα διώξεων και σφαγών εις βάρος του εβραϊκού πληθυσμού τόσο βίαια και συχνά, ώστε να εξαναγκαστούν εκατομμύρια των Εβραίων σε φυγή-Έξοδο. Έχουμε και εδώ μία αρχή (Ανατολικές χώρες-Ρωσία) η οποία είναι πλέον τόπος δουλείας και σφαγής και ένα πολύ συγκεκριμένο προορισμό, την Αμερική, έναν τόπο ελευθερίας, ενώ οι εισηγήσεις του ηγέτη-ουμανιστή φιλοσόφου Μωυσή Μέντελσον βοήθησαν τους Ισραηλίτες της Αμερικής σε μία θρησκευτική μεταρρύθμιση(ηθική πρόοδος).

Το επόμενο γεγονός είναι η ίδρυση του σύγχρονου κράτους του Ισραήλ το 1948. Λίγο πριν την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Αγγλία απαγόρευσε τη μετανάστευση των Εβραίων στο Ισραήλ, με αποτέλεσμα εκατομμύρια Ισραηλίτες να εγκλωβιστούν στη θανάσιμη αγκαλιά του ναζισμού και των θαλάμων αερίων. Οι ηρωικοί επιζήσαντες του φρικτού ολοκαυτώματος καθώς και οι απανταχού Εβραίοι με απόφαση του ΟΗΕ το 1947 είναι ελεύθεροι πλέον να εγκατασταθούν στο κράτος του Ισραήλ, το οποίο ιδρύεται το 1948.

Σε όλες αυτές τις επιμέρους εξόδους παρατηρούμε ότι ο χαρακτήρας τους είναι απελευθερωτικός –λυτρωτικός, κοινωνικός- πολιτικός. Η αρχή της εξόδου είναι πάντα ο τόπος καταπίεσης, εξευτελισμού και δουλείας, ενώ το τέλος–προορισμός είναι ο τόπος ελευθερίας. Το τέλος είναι η ελπίδα και η αιτία της εξόδου, άρα και εδώ το τέλος καθορίζει την αρχή. Το τέλος είναι διαφορετικό από την αρχή, η πορεία είναι γραμμική και έχει ηθικό και εξελικτικό-μεταμορφωτικό χαρακτήρα.

Ο ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ ΜΕ ΕΝΑΝ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΛΑΟ

Όπως είδαμε στην προηγούμενη ενότητα, οι διώξεις των Ισραηλιτών αποτέλεσαν το διαχρονικό μοτίβο της ιστορίας τους. Αν και οι διώξεις αυτές υπήρχαν και πριν την εμφάνιση του Χριστιανισμού, ωστόσο είναι γεγονός ότι με την ισχυροποίηση της Χριστιανικής θρησκείας η θέση των Ισραηλιτών στον χριστιανικό κόσμο επιδεινώθηκε δραματικά. Τα ακριβή αίτια αυτής της επιδείνωσης (θρησκευτικά, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά) δεν είναι θέμα της παρούσης μελέτης. Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ, όσον αφορά στα θρησκευτικά αίτια, είναι ο συσχετισμός του προσώπου του Ιούδα με ολόκληρο τον Ισραηλιτικό λαό και η απόδοση συλλογικής ευθύνης για τη Σταύρωση του Χριστού. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τα λόγια του Αγίου Ιερώνυμου το 400 μ. Χ. ότι το όνομά τους οι Ιουδαίοι δεν το έλαβαν από τον υιό του Ιακώβ Ιούδα, αλλά από τον Ιούδα τον Ισκαριώτη, ενώ τον 12ο αι. ο πάπας Ιννοκέντιος Γ΄, με βούλα που εξέδωσε απέδιδε συλλογική ευθύνη στους Ιουδαίους για τη Σταύρωση του Χριστού.

Αν εξετάσουμε όμως την Καινή Διαθήκη θα διαπιστώσουμε ότι απουσιάζει ο επώδυνος αυτός συσχετισμός. Οι κατά καιρούς κατηγορίες που διατυπώνονται στην Καινή Διαθήκη εναντίον των Ιουδαίων, δεν έχουν να κάνουν με την απόδοση συλλογικής ευθύνης από την προδοτική πράξη του Ιούδα σε όλο τον λαό των Ισραηλιτών, αλλά με την καταδίκη του Ιησού από την ηγεσία των Ιουδαίων, στην οποία οφείλεται και ο πληθυντικός που χρησιμοποιείται.Αν θέλουμε λοιπόν να είμαστε ακριβείς, το ερώτημα που τίθεται είναι αν αποδίδεται συλλογική ευθύνη από την πράξη της ηγεσίας των Ιουδαίων στον εβραϊκό λαό. Αυτό όμως δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται από καμία μελέτη της Καινής Διαθήκης. Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη και ιδιαίτερα στο κεφάλαιο 8, οι κατηγορίες που αποδίδονται δεν οφείλονται σε φυλετικά χαρακτηριστικά, αλλά σε προσωπικές επιλογές, στο ζήτημα δηλαδή της πίστης. Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για το επίμαχο απόσπασμα από την Α΄ επιστολή του Παύλου προς τους Θεσσαλονικείς (2.14-16), στο οποίο αφενός πολλοί ερευνητές βλέπουν σε αυτές τον μεγάλο ανταγωνισμό που υπήρχε εκείνη την εποχή μεταξύ των δύο αυτών ομάδων -άλλωστε φαίνεται απίθανο ένας Ιουδαίος να υποστηρίζει την φυλετική κατωτερότητα της φυλής από την οποία κατάγεται- και αφετέρου αν συνδυαστεί με το Ρωμ.2.9-10, αποδεικνύεται ότι οι κατηγορίες του Παύλου εναντίον των Ιουδαίων δεν έχουν φυλετικό έρεισμα, αλλά στηρίζονται επί τη βάση των προσωπικών τους επιλογών.

Πολυσυζητημένη είναι και η γνωστή φράση «τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ᾿ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα ἡμῶν» την οποία όμως πολλοί ερευνητές βλέπουν υπό το πρίσμα της δραματικής ειρωνείας και όχι της απόδοσης συλλογικής ευθύνης Παρά την έλλειψη αγιογραφικών ερεισμάτων, είναι γεγονός ότι ο συσχετισμός αυτός υπήρξε και είχε τρομερές συνέπειες για τις ζωές εκατομμυρίων Εβραίων. Πέρα από τις κατά καιρούς διώξεις και σφαγές που υπέστησαν από τους πρώτους κιόλας αιώνες της εμφάνισης του Χριστιανισμού μέχρι και το ναζιστικό ολοκαύτωμα, η έκφραση του συσχετισμού αυτού αποτυπώνεται και κατά τη περίοδο του Πάσχα. Για παράδειγμα το 538 μ. Χ. η εκκλησιαστική σύνοδος της Ορλεάνης επέβαλλε στους Εβραίους να κλείνονται στα σπίτια τους κατά την Μεγάλη Εβδομάδα, ενώ από τον 12ο αιώνα στη Γαλλία άρχισε να εφαρμόζεται ο εγκλεισμός τους στην εβραϊκή συνοικία κατά την ίδια περίοδο.

Δυστυχώς και στην Ελλάδα συνέβησαν ανάλογα περιστατικά. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ζακύνθου, όταν το 1712 αποφασίστηκε όλοι οι Εβραίοι να εγκλειστούν σε γκέτο, στο οποίο μάλιστα εξαιτίας του γεγονότος ότι βρίσκονταν σε μία περιοχή που οριοθετούνταν από ένα σταυροδρόμι υπήρχε η φριχτή επιγραφή: «Eν σταυρώ οι σταυρώσαντες» και να απαγορευτεί η έξοδός τους από αυτό, από την Μ. Πέμπτη έως τη Τρίτη της Διακαινησίμου.41 Η απόφαση αυτή είχε ως αφορμή ένα περιστατικό που είχε σημειωθεί λίγο καιρό νωρίτερα. Πιο συγκεκριμένα την Κυριακή των Βαΐων τον Απρίλιο του 1712, χάθηκε ένα παιδάκι πέντε ετών. Το Μεγάλο Σάββατο κάτοικος της περιοχής βρήκε τυχαία το πτώμα του παιδιού σε παραλία, ενώ από τη νεκροψία διαπιστώθηκε ότι ο θάνατος προήλθε από πνιγμό.Τα δε τραύματα που διαπιστώθηκαν στα χέρια και στα πόδια του, σύμφωνα πάντα με την άποψη του ιατροδικαστή, προκλήθηκαν από την πτώση στη θάλασσα. Οι διαδεδομένες εκείνη την εποχή προκαταλήψεις, σύμφωνα με τις οποίες οι Εβραίοι το Πάσχα χρησιμοποιούσαν αίμα παιδιών για να φτιάξουν τα άζυμα, σε συνδυασμό με τα τραύματα του παιδιού, οδήγησαν στη διάδοση της φήμης ότι οι Εβραίοι σταύρωσαν το παιδί για να πάρουν το αίμα του, με αποτέλεσμα μία μανιασμένη επίθεση στα σπίτια αλλά και στους ίδιους τους Εβραίους της Ζακύνθου. Αν και παρόμοια γεγονότα επανελήφθησαν και το Πάσχα του 1891, ωστόσο θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα επεισόδια αυτά αποτελούσαν περιστασιακά γεγονότα παροξυσμού και όχι μόνιμες καταστάσεις, αφού σε γενικές γραμμές υπήρχε ειρηνική συνύπαρξη των Εβραίων με τους υπόλοιπους κατοίκους του νησιού.

Από τις επιπτώσεις του συσχετισμού του Ιούδα με τον λαό των Ισραηλιτών δεν θα μπορούσαμε βέβαια να παραλείψουμε και το βάρβαρο έθιμο του καψίματος του Ιούδα που πραγματοποιείται δυστυχώς σε πολλά μέρη της Ελλάδας και σήμερα, έστω και εάν η Εκκλησία ήδη από το 1891 έχει εκδώσει απαγορευτική για το έθιμο αυτό εγκύκλιο.Η συνήθεια αυτή, αν και δεν παραπέμπει ευθέως σε συλλογική απόδοση ευθυνών, αφού αναφέρεται στον Ιούδα και όχι στους Ιουδαίους, ωστόσο συμβάλλει αναμφισβήτητα στην δημιουργία ενός κλίματος αντιπάθειας έως και αποστροφής προς μια συγκεκριμένη φυλετική ομάδα.

ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΥ

Ο αντισημιτισμός είναι ένα φαινόμενο διαχρονικό και διεθνές. Αυτό σημαίνει ότι δεν εντοπίζεται σε μία μόνο χρονική περίοδο, ούτε και σε μία περιοχή του πλανήτη. Τα αίτια αυτής της ηθικής στρέβλωσης είναι πολλά και αφορούν σε πολλούς τομείς. Εδώ θίξαμε εν συντομία τη θρησκευτική πλευρά του ζητήματος και άρα θα πρέπει να δούμε το ζήτημα μέσα από θεολογικό και εκκλησιαστικό πρίσμα.

Όπως είδαμε σε προηγούμενη ενότητα, ο αντισημιτισμός βρήκε έρεισμα στη συσχέτιση της προδοτικής πράξης του Ιούδα αλλά και της ηγεσίας των Ιουδαίων με το σύνολο του Ισραηλιτικού λαού διαχρονικά. Είδαμε παράλληλα ότι ο συσχετισμός αυτός δεν δικαιολογείται επί τη βάση της Καινής Διαθήκης. Εξάλλου ο Χριστός, ερωτώμενος από τους μαθητές του αν για τον εκ γενετής τυφλό υπεύθυνα ήταν τα αμαρτήματα των γονέων του- μια αντίληψη ευρέως διαδεδομένη στον Ιουδαϊκό λαό- , η απάντηση ήταν απολύτως ξεκάθαρη και κατηγορηματική «οὔτε οὗτος ἥμαρτεν οὔτε οἱ γονεῖς αὐτοῦ». Αλλά και η Ορθόδοξη Δογματική έχει ξεκαθαρίσει ότι η προσωπική αμαρτία σχετίζεται με τις επιλογές του ανθρώπου και όχι με τα αμαρτήματα των προγόνων του, εκτός βέβαια από το προπατορικό αμάρτημα που έχει άλλη έννοια. Λαμβάνοντας τα παραπάνω υπόψη, θεωρούμε ότι η Εκκλησία έχει την ευθύνη να ξεκαθαρίσει όλα αυτά τα ζητήματα και να διαπαιδαγωγήσει το ποίμνιό της με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξαλείψει κάθε ίχνος αντισημιτισμού. Το γεγονός ότι στο παρελθόν έγιναν τραγικά λάθη από κάποιους εκκλησιαστικούς ηγέτες- κυρίως στον χώρο της Δυτικής Εκκλησίας-, καθιστά ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη της διόρθωσης αυτών των στρεβλώσεων από την ίδια την Εκκλησία. Δυστυχώς, αν και η πλειοψηφία του ελληνικού λαού είναι χριστιανοί ορθόδοξοι, ο θεολογικός αναλφαβητισμός του είναι τραγικός. Ελάχιστοι γνωρίζουν την Αγία Γραφή και ακόμα πιο λίγοι την Ιερά Παράδοση. Η Εκκλησία έχει ως αποστολή να επιτελέσει το ποιμαντικό της έργο, δίνοντας προτεραιότητα στη διάδοση και εμπέδωση της ουσίας της χριστιανικής πίστης από το ποίμνιο της και όχι να περιορίζει το κήρυγμα της στα περί τυπολατρίας και ευσεβισμού διδάγματα. Παράλληλα, παρατηρείται αρκετά συχνά το φαινόμενο ότι το κατηχητικό, αντί να γίνεται από τους ιερείς ή τους καταρτισμένους θεολόγους, γίνεται από άτομα χωρίς καμία σοβαρή θεολογική παιδεία με αποτέλεσμα πολλές φορές τα παιδιά να κατηχούνται σε λανθασμένες απόψεις, οι οποίες αντανακλούν τις προσωπικές αντιλήψεις των κατηχητών και όχι της Εκκλησίας.

Ένα άλλο ζήτημα στο οποίο η Εκκλησία θα πρέπει να δείξει ιδιαίτερη ευαισθησία, είναι αυτό του διαθρησκειακού διαλόγου με τους επίσημους φορείς του Ιουδαϊσμού. Βέβαια είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό το γεγονός ότι τα τελευταία σαράντα χρόνια έχει ξεκινήσει ένας εποικοδομητικός διάλογος με τους εκπροσώπους της Ιουδαϊκής θρησκείας. Στα πλαίσια αυτού του διαλόγου έχουν γίνει αρκετές διασκέψεις, με πιο πρόσφατη τη 10η Συνάντηση Διαλόγου που συγκάλεσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο και συνδιοργανωτή τη Διεθνή Ιουδαϊκή Επιτροπή για τις Διαθρησκειακές Διασκέψεις, με θέμα: «Η σημασία των Ιεροσολύμων στην παράδοση των δύο θρησκειών» στην Ιερουσαλήμ τον Δεκέμβριο του 2017, στην οποία μεταξύ άλλων ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος τόνισε ιδιαίτερα τη σημασία που έχει το να ξεπεράσουμε τον φόβο μας για τον «άλλο», τον « διαφορετικό» και να βιώσουμε έμπρακτα την αγάπη μας για εκείνον.48 Προς τη σωστή κατεύθυνση κινούνται και οι διάφορες διαλέξεις που γίνονται στις θεολογικές σχολές, όπως αυτή που διοργανώθηκε την Παρασκευή 03/3/2017 και φιλοξενήθηκε στο Μάθημα του Διαθρησκειακού Διαλόγου του Τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με θέμα: «Βασικές Αρχές του Ιουδαϊσμού – Κοινές Αξίες με τον Χριστιανισμό».49 Οι προσπάθειες αυτές όχι μόνο θα πρέπει να συνεχιστούν, αλλά και να επεκταθούν από τα ακαδημαϊκά πλαίσια σε συζητήσεις–διαλέξεις με το κοινό, ώστε να αλλάξει σιγά- σιγά η νοοτροπία των ανθρώπων και να ξεπεραστεί επιτέλους αυτή η αδικαιολόγητη φυλετική διάκριση εις βάρος των συνανθρώπων μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ατματζίδη Χαράλαμπου, Ερμηνευτικές και θεολογικές προσεγγίσεις στην Καινή Διαθήκη (Αθήνα: Εκδόσεις Ostracon puplishing, 2014).

Γκίμπσον Ντέιβιντ και Μακίνλι Μάικλ,Ο κώδικάς του Ιησού, ελλ.μετ. Δ. Αλεξόπουλος( Αθήνα: Εκδόσεις Ουρανός, 2016).

Γουόλζερ Μάικλ, Έξοδος και επανάσταση, ελλ.μετ. Β. Καργούδης(Αθήνα: Άρτος Ζωής, 2015)

Δεσπότη Σωτήρη, Παρουσίαση Ιούδας . (https://eclass.uoa.gr/modules/document/index.php?course=SOCTHEOL100&openDir=/5401e301jdld)

Δεμπόνου Αγγελο-Διονύση, «Πως οικοδομείται ο αντισημιτισμός», Χρονικά 34(2011)7-14.

Λιάτα Ευτυχία Δ., Η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος στον κυκλώνα του αντισημιτισμού. Η « συκοφαντία για το αίμα» του 1891( Αθήνα: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού ιδρύματος ερευνών,2006)

Παμπούκη Γεώργιου, Στην Τροχιά του ενός Θεού,( Αθήνα: ΕΛΙΑ, 1999)

Παπαθανασίου Αθανάσιου, «Ο αντι-αντισημιτισμός στην Ορθόδοξη Εκκλησία», Σύναξη 66 (1998)83-91.

Βασικές Αρχές του Ιουδαϊσμού - Κοινές Αξίες με τον Χριστιανισμό https://www.researchgate.net/publication/314285079_2017_Basikes_Arches_tou_Ioudaismou_-_Koines_Axies_me_ton_Christianismo_epikairopoiemene_Basic_Principles_of_Judaism_-_Common_Values_with_Christianity_revised_in_Greek (ημερομηνία ανάκτησης 3-4-2019).

«Κάθε πράξη βίας, μισαλλοδοξίας, αδικίας δεν είναι απλώς μία προσβολή στην ανθρωπότητα, αλλά μια αμαρτία ενάντια στον Δημιουργό μας» https://www.pemptousia.gr/2017/12/kathe-praxi-vias-misallodoxias-adikias-den-ine-aplos-mia-prosvoli-stin-anthropotita-alla-mia-amartia-enantia-ston-dimiourgo-mas/ (ημερομηνία ανάκτησης 3-4-2019).

Στεφανάδη Αδάμ. Γ, Η δίκη της Νυρεμβέργης. Όταν δικάζουν οι νικητές.( Αθήνα: Εκδόσεις Πελασγός,2000)

Χαστούπη Αθανάσιου Π., «Τό βιβλίον τῆς Ἐξόδου » Θεολογία τ. ΝΗ΄ τ.4 (1987)748-779.